OVER PLASTICSOEP, HOTSPOTS, GYRES, MICROPLASTICS & NURDLES…

IMPACT VAN DE PLASTICVERVUILING OP MENS & DIER

De indrukwekkende beelden van drijvende plasticeilanden of ‘garbage patches’, gevormd door voorwerpen en materialen afkomstig van de petrochemie en gemaakt van en met fossiele brandstoffen, staan intussen voor eeuwig op ieders netvlies gebrand. Toch schuilt het grootste gevaar niet in dit, meest zichtbare, aspect van de plasticvervuiling, maar in deeltjes die we met het blote oog moeilijk kunnen onderscheiden omdat ze kleiner zijn dan 5 mm: de microplastics.

Toen kapitein Charles Moore in 1997 via een ongebruikelijke route door de North Pacific Gyre zeilde, zag hij midden op de Stille Oceaan grote hoeveelheden plastic drijven. Nader onderzoek gaf aan, dat in de 5 ‘Gyres’ die onze oceanen rijk zijn (grote roterende zeestromingen, die als een soort reusachtige draaikolk het drijfvuil langzaam naar het midden zuigen), sprake was van een verhoogde concentratie plastic afval ten opzichte van andere delen van de oceanen en dat het plastic niet alleen bleek te drijven, maar ook te zweven in de waterkolom. Moore noemde het verschijnsel de ‘plastic soup’, ofwel plasticsoep, de term die nu in de hele wereld in gebruik is.

plasticsoep

Intussen lijkt er in wetenschappelijke kringen een steeds groter wordende consensus te ontstaan over het feit dat we effectief een nieuw geologisch tijdperk zijn ingetreden, dat zich kenmerkt door de ingrijpende menselijke impact op de aarde: het Antropoceen. De snelle opmars van plastic na 1945 is een tijdvak in het Antropoceen dat wetenschappers “de Grote Versnelling” noemen. Sinds de start van de massaproductie in de jaren vijftig van vorige eeuw heeft de mens ongeveer 8.300 miljoen ton plastic geproduceerd.

Ondanks de aanzienlijke maatschappelijke voordelen van een relatief goedkoop en onverslijtbaar materiaal als plastic, leidde de honger van de industrie naar steeds hogere omzet- en winstcijfers, tot een steeds groter wordende productie van veel minder duurzame wegwerpplastics. Het aanvankelijk heilzame effect van plastic op de levensduur en de welvaart (voedsel bleef bijvoorbeeld veel langer vers en huisraad en tal van andere gebruiksvoorwerpen werden steeds goedkoper), werd geneutraliseerd toen ook bij de consument de mentaliteitswissel naar een op massaconsumptie gebaseerde ‘wegwerpcultuur’ op gang kwam. Het verbruik van fossiele energie steeg evenredig met het aantal industriële processen waarbij fossiele grondstoffen omgevormd werden tot plastic. Dit veroorzaakte uiteindelijk een exponentiële stijging van de CO2-uitstoot met een versnelling van het proces van de klimaatopwarming als gevolg.

Bovendien wordt geschat dat ongeveer 5.800 miljoen ton plastic, oftewel 70% van de totale productie, afval is geworden, waarvan 84% of 4.900 miljoen ton op stortplaatsen of in het milieu terecht kwam. Zal dit tijdperk naar analogie met het stenen-, bronzen- en ijzertijdperk bekendstaan als het ‘plastictijdperk’?

Hoewel het probleem nog lang niet volledig in kaart is gebracht, zijn er steeds meer studies die aantonen hoe zorgwekkend en grootschalig de plasticvervuiling wel is. Naast de steeds talrijker wordende ‘hotspots’ - plekken waar om één of andere reden concentraties van plastic ontstaan, zoals binnenzeeën (Middellandse Zee), baaien waaraan grote steden liggen, plekken waar rivieren in zee stromen, aan kusten gesitueerde industriële clusters, plekken of eilanden waar verschillende oceaanstromen bij elkaar komen - werden eerder dit jaar plasticresten gevonden op de zeebodem op een diepte van ruim 10 kilometer.

Plastic vergaat niet maar valt gewoon uiteen in steeds kleinere kunststofdeeltjes en het is al langer geweten dat ze in grote getale in de zeeën voorkomen, maar begin 2019 ontdekten onderzoekers dat ze ook in ‘ongerept’ berggebied te vinden zijn en in augustus 2019 werd bekend gemaakt dat wetenschappers met verstomming geslagen waren toen ze in werkelijk elk monster van het zuiverste ijs van de Noordpool gemiddeld zo’n 1.800 stukjes plastic per liter sneeuw (tot zelfs 14.000 stukjes per liter) vonden. Alles wijst erop dat de wind de minuscule plasticdeeltjes over grote afstanden verspreidt, wat ook betekent dat mensen wereldwijd wellicht voortdurend microplastics inademen.

Microbeads

Onderzoek naar het effect van microplastics op zee-organismen is volop aan de gang. Microplastics zijn schadelijk voor waterdieren, maar ook voor schildpadden en vogels. Ze verstoppen het spijsverteringskanaal, stillen de honger en veranderen het eetgedrag, wat nadelig is voor groei en voortplanting. Met hun maag vol plastic sterven sommige soorten van de honger.

Onderzoek bij de mens staat nog in een beginfase - niemand weet precies welk risico de constante blootstelling aan microplastics inhoudt.

De microscopisch kleine plasticpartikeltjes transporteren chemische stoffen - die tijdens de productie zijn toegevoegd om plastic bijvoorbeeld buigzaam of transparant te maken - als een soort giftige bommetjes door ons lichaam. De kleinste deeltjes zijn potentieel het gevaarlijkst: hoe kleiner, hoe groter de toxiciteit, want de allerkleinste deeltjes kunnen door onze celmembranen heen dringen en de innerlijke celstructuur beschadigen. Uit een nieuwe studie van de Australische Universiteit van Newcastle (in opdracht van het WWF) blijkt dat we wekelijks het gewicht van een bankkaart inslikken, wat overeenkomt met ongeveer 2.000 plasticdeeltjes per week, of ongeveer 250 gram per jaar. Het zit niet alleen in ons drinkwater (kraantjeswater én flessenwater) en andere dranken (zelfs bier!) en in in-plastic-verpakt voedsel, vis en schaaldieren, maar ook in zout bijvoorbeeld en we inhaleren minuscule kunstmatige kledingvezels en slikken microbolletjes - of ’microbeds’ in die in sommige tandpasta’s voorkomen!

Foto

Nurdles.

En dan is er nog het probleem van de ‘nurdles’ of ‘plastickeutels’: kleine plastic bolletjes ter grootte van een erwt. Het zijn de bouwstenen waarvan plastic producten gemaakt worden en de nurdles die je ziet, zijn niet afkomstig van zwerfvuil van mensen, maar van de industrie. Ze gaan massaal verloren tijdens het productieproces, het transport en de verwerking zodat er ettelijke miljarden in de natuur terechtkomen. Je leest er alles over elders op deze website.